Een Routekaart langs 6 Contintenten in de wereld van Duurzaamheid

Wat wat bedoel je eigenlijk met duurzaamheid?

Duurzaamheid is een grijsgedraaid woord. In de basis was het simpelweg "kan het voortbestaan?".

Maar intussen heeft het zoveel betekenissen dat we niet meer weten wat we bedoelen.

Dat maakt een gesprek over wat we te doen hebben om naar een duurzame samenleving te komen ook verwarrend.

Want je weet niet waar de ander al van doordrongen is.

Wat erkent de ander als waar, of als probleem en hoe hard is het kader?

Continenten

Daarom deze kaart van het veld van duurzaamheid. Ik onderscheid 6 continenten van duurzaamheid. Continenten omdat de reikwijdte ervan steeds ruimer wordt. (Maar hopelijk heeft iemand een beter passend woord hiervoor.)

De mensen die leven in elk volgend continent accepteren weer nieuwe informatie als een gegeven. Dat herken je dan als misvatting of te nauwe gedachte van het voorgaande continent. Een nieuw kader als hard uitgangspunt voor het werk wat je op dat continent belangrijk vindt.

De volgorde is niet helemaal als een rechtlijnig. Je kunt ook sociale dingen belangrijk vinden voordat je het over stikstof hebt bijvoorbeeld.

Elk volgend continent bevat weer meer dan het vorig. Om uiteindelijk weer kleiner te worden.

Het is zoveel mogelijk in de lijn van hoe het duurzaamheidsveld zich heeft ontwikkeld. Met ironisch genoeg als de laatste de recente ontwikkelingen van het herontdekken van de oudste wijsheden.

Ik geef voor elk continent een korte opsomming wat je daar gelooft dat de problemen zijn die opgelost moeten worden.

Volgende week een uitbreiding met wat elk continent ziet als het werk dat er te doen is.

Ik hoop dat je overzicht geeft in gesprekken met anderen. En natuurlijk rekt het je idee van wat we hebben te doen ook op!

Continent 1 -> Eindige energiebronnen

Olie, gas, kolen, thorium zijn eindig. Die raken een keer op. Onze samenleving is alleen wel gebouwd op een enorme influx van energie.

Voor een systeem dat kan voortduren moeten we overschakelen naar hernieuwbare bronnen zoals zon en wind. En nucleair mag ook meedoen want alles wat meer dan 100 jaar voort kan gaan lijkt ook oneindig. Het tempo wordt door de markt bepaald.

En er is een groot vertrouwen in onze innovatiekracht. Schaarste creëert investeringen en die zullen leiden tot nieuwe energiebronnen, zoals betere nucleaire kerncentrale en de heilige graal: energie uit kernfusie.

Dit vertrouwen is ook waar materialen - waarvan vele natuurlijk ook op kunnen raken - hier grotendeels buiten schot blijven. Het geloof is dat diezelfde innovatie door markt-aangedreven schaarste, altijd zal leiden tot nieuwe technieken en manieren om met minder of een alternatief materiaal verder te kunnen.

Continent 2 -> CO₂-uitstoot

Echter, nog voordat de fossiele bronnen op zijn lopen we door alle verbranding ervan tegen de grens aan van hoeveel CO₂ we kunnen uitstoten. De verhoogde CO₂-concentratie ontwricht immers het klimaat op aarde. De druk uit de markt om over te stappen komt hierdoor te laat.

Hier accepteren we dus dat ons handelen invloed heeft op een aards systeem en dat ontwrichting daarvan ons in de problemen brengt.

We moeten hiervoor onze stroom duurzaam opwekken en onze processen zoals transport en verwarmen elektrificeren. De focus ligt hier met name op de processen die relatief makkelijk te elektrificeren zijn.

Het tempo wordt bepaald door hoeveel we nog kunnen uitstoten om de gevolgen binnen de perken te houden (aantal graden opwarming die acceptabel is, kantelpunten). Dat is sneller dan de markt dicteert, dus wordt dit een balansoefening tussen investeringen nu vs investeringen later.

Dat tempo en de gepaarde investeringen is ook waarom nucleaire energie hier al twijfelachtig wordt.

Continent 2b -> Alle broeikasgassen

Naast de makkelijk te elektrificeren processen zijn er nog de uitstoot van zware industrie, lucht- en scheepvaart. En nog, veel minder aanwezig in het nieuws/debat de CO₂-uitstoot (of CO₂-equivalent) hebben van landbouw (methaan), ontbossing, gaslekken en afval.

Dit bij elkaar is de tweede en vergeten helft (want het is ongeveer zo groot) van de uitstoot. Deze komt hier in beeld. En dit is ook voor het eerst dat uitstoot die niet door de verbranding van fossiele bronnen wordt gecreëerd.

Continent 3 -> Alle 9 planetaire grenzen

Er is niet alleen de CO₂-concentratie, maar er zijn 9 grote aardse systemen die essentieel zijn voor de stabiliteit van onze leefomgeving én die wij als mens beïnvloeden.

7 hiervan overschrijden we intussen. De grenzen van de CO₂-concentratie, biodiversiteitsverlies, de stikstof- en fosforkringloop, Oceaanverzuring, Zoetwaterverbruik, Landgebruik, en Chemische verontreiniging. De grenzen van de Ozon-concentratie en Aerosolen zijn nog binnen de grenzen.

Al deze 9 systemen moeten binnen de grenzen blijven. En al onze productie en verbruik van energie, materialen, land en water moeten daarop afgesteld en begrensd worden.

CO₂-uitstoot terugdringen is al erg lastig omdat het gekoppeld is aan energie en alles wat we doen energie kost. Maar door met al deze planetaire grenzen rekening te houden wordt de complexiteit nog groter.

Continent 4 -> Een systeem voor iedereen

Naast dat we als mensen last hebben van de effecten van ons systeem op de aardse systemen en het niet-menselijke leven, werkt het systeem dat we nu hebben ook niet voor onszelf.

Het is fragiel (als het niet groeit stort het in), leeft op de pof (de grootte van schulden en het aandeel van de financiële economie), en het vergroot ongelijkheid (r > g van Piketty; wie betaalt bepaalt).

Dit heeft geleid tot een steeds kleinere overheid en gemeenschappelijk kapitaal, steeds minder bereidheid tot verandering en grotere onvrede in de samenleving, een wildgroei aan mentale en fysieke ziektes, en intussen de opkomst van hyperrijken en fascistische leiders. En dat alleen al in ons land, laat staan hoe de uitwerking van ons systeem is voor het mondiale zuiden.

Een systeem dat maar voor een selecte groep werkt is geen duurzaam systeem. We hebben een systeem te creëren dat niet aggregeert, domineert en economiseert maar herverdeeld, evenwichtig is en welzijn creëert voor iedereen.

Continent 5 -> Zelf-begrenzend

In ons systeem zit eeuwige groei ingebakken (geld wordt privaat uitgegeven met rente erop). Daardoor vliegen we een keer de bocht uit.

Elke slag die je maakt om de economie te ontkoppelen van materiële impact, maakt of de grondstoffen die je laat liggen goedkoper of je kunt er meer mee doen. Dat biedt weer nieuwe kansen voor winst (Jevons Paradox).

Maar, stel dat het lukt om de kaders zo in te richten dat ons systeem binnen planetaire grenzen werkt en welzijn voor iedereen creëert.

Wat wanneer dan het besef van het belang of het sociale krediet van de kaders wegebt? Wat wanneer er toch vermogensverschillen blijven/ontstaan en daarmee verschillen in invloed ontstaan.

Dan wordt er weer aan de kaders geknabbeld en brokkelen ze af. en kaders af.

Het systeem dat we ontwerpen dient zelf-begrenzend en zuiver democratisch te zijn, ook op een termijn van meerdere generaties, met een ingebakken moreel kompas.

Continent 6 -> Verrijking Web der Leven

"The biggest lie humanity ever told was that it was separate from nature and that it could control her" (deze is dacht ik van Gregory Bateson, maar corrigeer me!)

Dit laatste continent verschuift van een individueel en superieur mensbeeld, naar een verbonden en wederzijds afhankelijk mensbeeld. We bestaan omdat we samen zijn (ubuntu, of hoe Kees Klomp het noemt het Interzijn).

Hoe meer leven, hoe meer verbondenheid, hoe complexer het web is, hoe beter. Ook voor ons.

Ons systeem dient naast onszelf ook al het niet-menselijke leven net zo goed mee te nemen. Een systeem dat de complexiteit van het web der leven vergroot ipv verarmd. Met de mens als steward, niet als heerser.

Dit vraagt het herontdekken van kinship, reciprociteit, de verbondenheid. Een rijker web is een rijker leven, ook voor de mens. Zorgen voor meer complexiteit kost je niet iets, maar verrijkt je. Je zorgt voor de ander vanuit intrinsieke motivatie.